??piewnik Pelpli??ski

Tytu?? ??piewnika zwanego pelpli??skim w pe??nym brzemieniu to: „Zbiór pie??ni nabo??nych do u??ytku domowego i ko??cielnego”. Wydany w roku 1871 zawiera wiÄ?kszo??Ä? skodyfikowanych pie??ni polskich. ??piewnik, którego g??ównym autorem by?? kap??an diecezji che??mi??skiej ks. Szczepan Keller, jest dzie??em zbiorowym. Wydano go staraniem Towarzystwa ??wiÄ?tej Cecylii, które stawia??o sobie za cel sanacjÄ? muzyki ko??cielnej, w tym pielÄ?gnowanie ??piewu ludowego. W diecezji che??mi??skiej tamtego czasu, wiÄ?kszo??Ä? duchownych stanowili Niemcy, podczas gdy wierni u??ywali w modlitwie i ??piewie jÄ?zyka polskiego, rugowanego tak??e ze ??wiÄ?ty??.

Struktura

??piewnik zawiera 1102-ie pie??ni u??o??one w nastÄ?pujÄ?cym porzÄ?dku: utwory stricte liturgiczne, czyli 42-ie msze oraz pie??ni podczas czÄ???ci sta??ych; nieszpory i hymny nieszporne na poszczególne ??wiÄ?ta; pie??ni roku liturgicznego, ??wiÄ?t i uroczysto??ci; pie??ni o Panu Jezusie, w tym o Sercu Jezusowym, o Imieniu Jezus i Przemienieniu Pa??skim; o Naj??wiÄ?tszej Marii Pannie; o ??wiÄ?tej Rodzinie, o Anio??ach, ??wiÄ?tych Pa??skich i Opatrzno??ci Bo??ej; pie??ni przygodne i tzw. katechizmowe. Kolejne pie??ni dotyczÄ? okoliczno??ci ??ycia ludzkiego od narodzin do ??mierci, oraz wydarze?? historycznych. NastÄ?pnie: pokutne, za zmar??ych, pogrzebowe i o marno??ciach ??wiatowych. Wreszcie eschatologiczne: o ??mierci, sÄ?dzie Bo??ym, niebie, piekle i o wieczno??ci.

Autorzy i datowanie pie??ni

Pie??ni ??piewnika Pelpli??skiego pochodzÄ? w wiÄ?kszo??ci z XVII-tego i XVIII-tego wieku. Niektóre teksty sÄ? znacznie starsze, ??redniowieczne i renesansowe. CzÄ???Ä? pochodzi od ludu, tym samym autorzy pozostajÄ? anonimowi. Ustali??em jednak autorstwo kilku pie??ni rozdzia??u eschatologicznego. Niektóre wywodzÄ? siÄ? z wiÄ?kszych poetyckich ca??o??ci, np. pie???? VII o ??mierci („??mierÄ? okrutna, ??mierÄ? straszliwa”) to t??umaczenie fragmentu „Quattuor hominis ultima”, poetyckiego moralitetu autorstwa jezuitów Mateusza Radera i Jana Niesiusa, wydanego w 1629 roku w Monachium. Pie???? jest fragmentem „??miertelnego zawodzenia”, pierwszej czÄ???ci dzie??a, której mottem jest cytat z Eklezjastyka 41: „o ??mierci, jak??e przykra jest pamiÄ?Ä? o tobie”. RozpoczynajÄ?cy czÄ???Ä? o rzeczach ostatecznych utwór, zamieszczony przed pie??niami o ??mierci, to fragment wiersza Jakuba Teodora Trembeckiego „Zegar boja??ni Bo??ej”. Pie???? dziesiÄ?tÄ? o ??mierci zamieszczono w ??piewniku w „starszym” i „m??odszym uk??adzie”. Jest to wariant piÄ?tnastowiecznej „Skargi umierajÄ?cego”, bÄ?dÄ?cej prawdopodobnie przek??adem jeszcze starszego czeskiego wiersza. Przekazane przez ??piewnik wersje ró??niÄ? siÄ? nieco od pierwotnej, co bierze siÄ? z przekazu ustnego praktykowanego w??ród gminu. Pie???? I o piekle („S??uchaj, grzeszniku, nak??o?? ucha swego”) to fragment „Przera??liwego echa trÄ?by ostatecznej” Klemensa Boles??awiusza. Z kolei pie???? IV o ??mierci pochodzi6 prawdopodobnie z „Refleksji duchowych” Karola Miko??aja Juniewicza. Pie???? X o SÄ?dzie „Nie pró??no??Ä? Boga, grzeszniku zniewa??a??”, oraz II pogrzebowa o incipicie „Zmar??y cz??owiecze, z tobÄ? siÄ? ??egnamy” to wiersze z „Pie??ni nabo??nych” Franciszka Karpi??skiego. W ??piewniku Pelpli??skim zamieszczono wiÄ?kszo??Ä? tego zbioru. Pie??ni przeznaczone by??y do u??ytku ko??cielnego, o czym pisze autor w li??cie do swego przyjaciela Micha??a Poczobuta, rektora Akademii Wile??skiej: „Za wiersze przys??ane dziÄ?kujÄ?; przy??Ä?czam moje pie??ni dla pospólstwa, które tu zrobi??em i ??piewaÄ? je wkrótce w ko??ciele bÄ?dÄ?”. Dalej czytamy: „Przeto zda??oby siÄ?, chcÄ?c po??Ä?czyÄ? nabo??e??stwa nasze z po??ytkiem, a??eby m??odzie?? krajowa zamiast niektórych marnie posk??adanych pie??ni naszych, na codziennych nabo??e??stwach wybrane psalmy Dawidowe ??piewa??a; tym sposobem nie tylko by siÄ? do szanowania wielkiego Boga pobudza??a, ale razem od dzieci??stwa uczy??aby siÄ? wyrazów mocnych i wysokich, które by do dalszej wymowy prawdziwÄ? drogÄ? u??cie??a??y”. Pie???? I o niebie „W niebie szczere rozkosze, a do tego wieczne” to fragment trenu XIX-tego Jana Kochanowskiego, którego utwory wykorzystano tak??e w innych czÄ???ciach ??piewnika.

U??ytkownicy

Do reformy soboru watyka??skiego II ??piewnik ów u??ywany by?? przez wiernych wywodzÄ?cych siÄ? ze wszystkich warstw spo??ecznych. Cieszy?? siÄ? du??Ä? popularno??ciÄ? w??ród gminu, o czym ??wiadczÄ? liczne wznowienia w kraju i na obczy??nie (np. Filadelfia 1902 i Chicago 1905). O jego ??ywotno??ci ??wiadczy tak??e fakt, ??e do dzi?? dnia u??ywa siÄ? go w diecezjach pó??nocno – wschodniej Polski. Starsze pokolenie wiernych czuwajÄ?c w Wielkim Tygodniu, oraz przy zmar??ych u??ywajÄ? tego?? ??piewnika, lub odpisów. Zwyczaj ów przenie??li do swoich nowych siedzib przesiedle??cy na tzw. ziemie odzyskane.

Pie??ni jako wyraz teologii polskiej

Wydaje siÄ?, ??e ??aden z dawnych, polskich autorów dzie?? stricte teologicznych nie zapisa?? siÄ? w zbiorowej pamiÄ?ci. Mo??na zaryzykowaÄ? twierdzenie, ??e wielkimi, naszymi teologami byli Jan Kochanowski, Miko??aj SÄ?p Szarzy??ski, Adam Mickiewicz, czy Franciszek Karpi??ski. Lektura strof mickiewiczowskich sk??ania do refleksji, ??e rodzi??y siÄ? one w aurze dewocyjnej literatury prze??omu XVIII i XIX wieku czerpiÄ?c tak??e z pobo??no??ci i obrzÄ?dowo??ci ludowej. ??piewniki wile??skie tamtego czasu pos??ugujÄ? siÄ? stylistykÄ?, którÄ? odnajdujemy w dziele Wieszcza. Czy istnieje specyficzne polska my??l teologiczna? Specyficznie polskie jest przede wszystkim umi??owanie wolno??ci, odwagi i honoru. Duchowo??Ä? polska jednoczy mi??o??Ä? Boga i Ojczyzny, co rodzi przekonanie o wyjÄ?tkowej roli Polski w dziejach Ko??cio??a i ??wiata. ??wiadectwem powy??szego jest skarbiec polskich pie??ni nabo??nych. W dobie analfabetyzmu by??y one ??ród??em wiedzy teologicznej, za ich po??rednictwem poznawano tak??e historiÄ? biblijnÄ?. Pisane przez nadwornych poetów i duchownych trafia??y do ludu, który przyjmowa?? je za swoje. ??wiadczy to nie tylko o geniuszu autorów, lecz o zdolno??ci wiernych do przyjmowania nie??atwych teologicznych tre??ci. Pie??ni ??piewnika pelpli??skiego sÄ? ??wiadectwem teologii ??ywej, a jednocze??nie wyrazem polskiej kultury.

autor tekstu: Adam Strug